Nguyên phi Ỷ LAN phò vua trị quốc bình thiên hạ dưới hai đời Vua

Triều Lý cực thịnh thời kỳ 1054 – 1127 dưới triều vua Thánh Tông, vua Nhân Tông.

Mở mang văn hóa nước nhà,
Đắp đê để giữ ruộng nhà cho dân
Lý Thường Kiệt là hiền nhân
Đuổi quân nhà Tống, đánh quân Chiêm Thành
(Nguyễn Ái Quốc – 1942)

Nói về sự cường thịnh của nhà Lý không thể không nói về Nguyên phi Ỷ Lan – một người phụ nữ có tài phò Vua trị quốc bình thiên hạ dưới hai đời Vua là chồng và con.

Hơn nửa thế kỷ (1063 – 1117) là Nguyên phi, rồi Hoàng hậu, nhiếp chính Triều Lý, Nguyên phi Ỷ Lan đã tỏ ra là một phụ nữ có tài kinh bang tế thế, phò vua giúp nước, là một cộng sự uyên bác của chồng là vua Lý Thánh Tông.
Kế sách trị quốc bình thiên hạ
Theo sử sách, một lần giải tâu về kế “trị quốc bình thiên hạ”, Ỷ Lan tâu rõ với nhà vua:
“Muốn nước giàu dân mạnh, hệ trọng nhất là phải biết nghe điều can gián của bậc trung thần. Lời nói ngay nghe chướng tai đấy, nhưng lại có lợi cho việc làm. Thuốc đắng khó uống nhưng khỏi bệnh. Thứ đến là phải xem quyền hành là thứ đáng sợ! Quyền lực và danh vọng thường làm thay đổi con người, tự mình tu điều đức để giáo hóa dân thì sâu hơn mệnh lệnh. Dân bắt chước người trên thì nhanh hơn pháp luật. Nước muốn mạnh, Hoàng Đế còn phải nhân từ với muôn dân. Xưa nay ai thu phục được nhân tâm thì hưng thịnh, ai cậy vào sức mạnh thì sẽ mất không còn. Phàm xoay cái thế thiên hạ đều ở “trị” chứ không phải ở “sức”, thu tấm lòng thiên hạ ở “nhân” chứ không phải ở “bạo”. Hội tụ đủ các điều đức đẹp ấy, nước Đại Việt ta sẽ vô địch đời đời.”
Về kế sách gìn giữ “an ninh quốc gia” Đại Việt, nhà vua đã vô cùng ngạc nhiên từ những lời tâu của hoàng hậu.
– Các bậc tiền vương xưa không sợ dân giàu, mà chỉ sợ nước không yên!
Giải đáp thắc mắc của vua, Hoàng hậu nói:
– Tâu bệ hạ! Giàu mà không yên thì lúa có đầy kho cũng không thể ngồi mà an hưởng được.
– Nhưng sự “không yên” có phải do sự “không giàu” mà ra đâu?
– Tâu bệ hạ, chẳng phải là sợ giàu mà là từ sự “muốn giàu”. Người giàu lại muốn giàu thêm, người nghèo muốn thành giàu, thiên hạ ai chẳng muốn giàu, tính tham dục tự nhiên đã sẵn có trong lòng. Vì muốn giàu, kẻ này thì bất nhân tàn ác, kẻ kia lại sinh lòng phản trắc, xem nhẹ tình cốt nhục cha con anh em. Họ đâu còn biết được Lễ, Nghĩa, Liêm, Sỉ là gì nữa.
– Vậy thì Trẫm phải làm gì đây?
– Tâu bệ hạ, nếu muốn giàu mà quên Lễ Nghĩa, dân thì giàu nhưng nước sẽ yếu. Xin bệ hạ đã thương dân như con thì nên có chung sự răn dạy rộng rãi bắt buộc với mọi người trong thiên hạ, chỉ khi nào từ quan đến dân đều biết trọng tư cách làm người hơn tham vọng làm giàu, biết kiềm chế lòng tham dục thì ngày ấy nước mới có kỷ cương, phép tắc, mới trở nên vững vàng được. Một bậc “minh quân” chính là phải kiềm chế được ý muốn làm giàu “vô hạn” của kẻ có chức có quyền, phải lo cho dân có cơm ăn áo mặc, dư dả quanh năm.

Trong nửa thế kỷ làm hoàng hậu, nhiếp chính hai triều nhà Lý (l066 – 1117), Nguyên phi Ỷ Lan giúp nhiều kế sách giữ nước dẹp yên thù trong giặc ngoài. Bà đã cho xây cất hàng trăm ngôi chùa ở nhiều vùng quê châu thổ Sông Hồng, chùa Phật Tích ở Tiên Sơn (Bắc Ninh) gọi là chùa “Linh Nhân Từ Phúc” (tên hiệu của Ỷ Lan năm 1115). Năm Đinh Dậu (1117), Nguyên phi Ỷ Lan từ trần, thọ 73 tuổi.
Tri ân công đức của bà Ỷ Lan với non sông Tổ quốc, nhiều nơi đã xây đền dựng miếu thờ bà như Đền Ghềnh ở Như Quỳnh – Hưng Yên, các Đền Đồng bào, đền Đươi ở Hải Dương được xếp hạng di tích lịch sử cấp quốc gia… Bà con còn tôn bà là “Quan Ân Nữ”. Người dân Kinh Bắc gọi bà – người con gái quê hương – là “Bà Tấm xứ Bắc”. Bà rất giỏi trong việc phò Vua trị quốc, nhân tâm hòa hiệp, quốc thịnh dân an trong một thời gian dài hàng thế kỷ, sau khi đuổi quân nhà Tống, đánh quân Chiêm Thành, mở mang văn hóa nước nhà, đắp đê để giữ ruộng nhà cho dân…

Lời bàn:
Dưới thời vua cha Lý Thánh Tông và vua con Lý Nhân Tông trị vì gần 73 năm, non sông Đại Việt thời ấy đạt đến đỉnh cao của “quốc thịnh dân an”. Đây cũng là thời đại ra đời bản tuyên ngôn độc lập đầu tiên của dân tộc Việt Nam – “Nam quốc sơn hà”. Nói về sự cường thịnh của nhà Lý, không thể không nói về Nguyên phi Ỷ Lan – người phụ nữ có tài phò Vua trị quốc bình thiên hạ dưới 2 đời vua (chồng và con). Không chỉ là người xinh đẹp, nết na, Nguyên phi Ỷ Lan còn là người tài ba xuất chúng, có tài trị quốc, an dân. Người luôn đặt lợi ích của quốc gia lên trên và đã có nhiều công lao giúp nhà vua cai quản triều đình, bình thiên hạ, tăng cường quân đội, chăm lo mở mang dân trí tạo nên sự hưng thịnh cho Đại Việt dưới triều Lý.